گفتگو با ابوالفضل جمالی رئیس اداره محیط زیست شهرستان اهر

آسایش بشر در محیط سالم امکان پذیر است

ابولفضل جمالي،داراي مدرك تحصيلي مهندسي محيط زيست و مشغول تحصیل در كارشناسي ارشد جغرافيا با گرايش اقليم شناسي است.10سال سابقه فعالیت در حوزه محیط زیست را دارد كه 1سال به عنوان كارشناس در تبريز و 9 سال سابقه ي مديريتي در دو شهرستان اهر و بستان آباد دارد. بدون شک یکی از چالش های عمده ی توسعه ی منطقه ی ارسباران و به ویژه شهرستان اهر محیط زیست است و متأسفانه هنوز فهم مشترک از ملاحظات زیست محیطی در این منطقه شکل نگرفته است و احساس و دغدغه عمومی در حفظ گونه های گیاهی و جانوری در آن به چشم نمی خورد. می ماند اداره محیط زیست شهرستان که با امکانات محدود به وظایف اداری خویش می پردازد و به نظر می رسد از مساعدت و همکاری ادارات دیگر بهره مند نیست. به منظور بررسی مسائل زیست محیطی شهرستان اهر سراغ مهندس جمالی رفتیم. در ادامه گفتگوی ما با ایشان را می خوانید.  

آقای جمالی شما مشكلات و مسائل زيست محيطي شهرستان را چگونه ارزيابي مي كنيد؟

در عرصه ي محيط زیست طبيعي گونه هاي گياهي و جانوري ما روزگار سختي را پشت سر گذاشته است حتي انقراض گونه هايي چون كل وبز، قوچ وميش و پلنگ در مناطق تحت حفاظت اداره ي محيط زيست شهرستان اهر رخ داده است. طبيعت بزرگترين دايره بسته زندگي است و همه اجزاي طبيعت با يكديگر ارتباط متقابل دارند. انسان هم جزئي از اين نظام است،اما تنها جزئي است كه نظام سازگار يافته طبيعت را بر هم ريخته و تعادل آن را بر هم زده است. چراي مفرط و بيش از حد مراتع،تخريب عرصه هاي جنگلي و مراتعي و تبديل آن ها به زمين هاي زراعي كم بازده و فشار بي امان به اراضی منطقه به ويژه توسط روستائيان، تخريب و بوته كني بدليل عدم شناخت دقيق از ارزش حياتي و حفاظت از آب و خاك، از بين رفتن گونه هاي گياهي و جانوري  به علت تخريب زيستگاه آنان، كثرت سلاح هاي غيرمجاز و مجاز موجود دردست مردم وتعدي قانوني و غيرقانوني آنها به آخرين بازماندگان حيات وحش و در ارتباط با محيط زيست شهري، نامناسب بودن محل دفن زباله، عدم توجه به اخطاريه هاي زيست محيطي در مورد رعايت اصول دفن بهداشتي زباله ها، مشاغل مزاحم و آلاينده،كانال آلوده شله بران و چندين مشكل زيست محيطي ديگر را مي توان نام برد.

از محيط زيست شهري هم نام بردید، آيا در اين زمينه نظارت كافي داشته ايد؟

همانطور كه اطلاع داريد سازمان ما يك ارگان حاكميتي و نظارتي مي باشد و در مسائل بسياري در راستاي سلامتي مردم نظارت مي كند از جمله جلوگيري از آلودگي آب و هوا و خاك كه سه عنصر اصلي و اساس محيط زيست محسوب مي شوند و اين امر در محيط زيست شهري شدت بيشتري دارد. حل اين مشكل ميسر نيست مگر با همكاري و همدلي تمامي ارگان ها و مشاركت مردم عزيز. يكي از مهمترين مشكلاتي كه در اين زمينه با آن مواجه هستيم، عدم رعايت قوانين زيست محيطي توسط كشتارگاه دام شهرداري است.

دليل وجود گنداب هايي در حومه ي شهر مانند نيروگاه و بهار و... چيست؟

گستردگي شهر اهر و كمبود امكانات شهرداري و از طرفي عدم آگاهي برخي افراد و همكاري نكردن با شهرداري شايد دليل اصلي باشد.به نظر مي رسد مردم خودشان بايد به مسائل زيست محيطي و بهداشتي محله و شهر خود حساس باشند.

 اما اين چگونه مي تواند عملي شود زماني كه اقدامي از ادارات ذيربط اعمال نمي شود و هيچ قدمی برداشته نمي شود.در موارد بسیاری پیش آمده است که مسئولان به خاطر اشتغال زایی از ملاحظات زیست محیطی چشم پوشی کرده اند بفرمایید دليل چشم پوشي مسئولين از ضرورت حفظ محيط زيست به بهانه ي اشتغالزايي چيست؟

اگرچه به طور طبيعي تمايل بشر به انجام اموري است كه توجيه اقتصادي داشته باشد اما بي توجهي به محيط زيست شرايطي را به وجود آورده كه اصل توسعه ي اقتصادي با چالش مواجه شود. در دوران شكوفايي اقتصاد،توليد بيشتر، مصرف بيشتر، دورريز بيشتر همه امور مطلوب و در راستاي توسعه محسوب مي شدند اما تحمل محيط زيست بر روي اين مطلوبيت علامت سؤال بزرگي گذاشته است به همين علت قرن جديد در شرايطي آغاز مي شود كه محيط زيست به يكي از تعيين كننده ترين عوامل درتصميم گيري هاي عمده تبديل شده است و به طور يقين در سالهاي آينده مهم ترين عامل براي هرتصميم بزرگي، سازگاري با محيط زيست خواهد بود زيرا فقط از طريق  همزيستي مسالمت آميز انسان با طبيعت است كه ادامه زندگي نسل بشر امكان پذير بوده و آن رفاه و آسايشي كه بشر در توسعه اقتصادي جستجو مي كند، فقط در محيطي سالم قابل دستيابي است. توجه به محيط زيست بر خلاف عوامل ديگر كه عمري گذرا دارند هميشگي خواهد بود.

آقای مهندس استخراج و اكتشاف معادن در برخي موارد با استانداردهاي زيست محيطي مطابقت ندارد موضوعي كه نمونه اي از آن را در اكتشاف معدني در شيور مشاهده كرديم. دليل اين بي توجهي ها از كجا ناشي مي شود؟

اين يك موضوع طبيعي است كه معدني براي نمونه برداري بخشي از طبيعت را تخريب كند و اين اقدامات براي توسعه امري ضروري است.

گفتید بهره برداري از طبيعت موجب تخريب بخشي از طبيعت مي شود اما مسئله اي كه در اين ميان مطرح است توجه به اصل توسعه ي پايدار است؟ نکته ی مهمی که در اصل 50 قانون اساسی ما نیز آمده است که تصریح می کند « فعالیت های اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیرقابل جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است.»‌

در مديريت محيط زيست اعتقاد بر اين است كه نظارت و پايش بر خلاف مديريت سنتي منابع،با هدف استفاده دراز مدت منطقي و پايدار از منابع مي باشد.براي دستيابي به چنين هدفي لازم است مديريت به صورت چند انضباطي، بين انضباطي يا جامع، احتياط آميز و مشاركتي باشد.اين اهداف به طور روز افزوني به سوي توسعه ي پايدار ارتقا پيدا مي کنند. بنابراين توسعه اي كه كه نيازهاي نسل حاضر را بدون لطمه زدن به توانايي نسل هاي آينده در تامين نيازهايشان بر آورده مي كند، هيچ ضرري بر محيط زيست نخواهد داشت.

موضوعي كه اخيرا بازتاب گسترده اي در رسانه ها داشت،شكستن سد مواد باطله معدن مس مزرعه بود،در اين رابطه چه توضيحاتي داريد؟

قبل از بروز اين فاجعه به دفعات تذكرهايي به معدن مس مزرعه نسبت به غير استاندارد بودن سد مواد باطله داده شده بود اما متأسفانه هيچ اقدامي از سوي معدن مس مزرعه انجام نگرفت. ضمن این که هنوز معدن مس مزرعه استاندارد هاي زيست محيطي را رعايت نمي كند.

شاهد هستیم که صنایع ایجاد شده و در حال ایجاد شهرستان و حتی شهرک صنعتی اهر اغلب در اطراف اهرچای استقرار یافته اند. آيا صدور مجوز براي صنايع در حاشيه ي این رود با كارشناسي لازم انجام شده است؟

تمامي مجوزهاي صادر شده منطبق با معيار ها و استانداردهاي زيست محيطي بوده است.

ماجراي بوي آزار دهنده فاضلاب ناحيه صنعتي محور اهر ـ مشگين شهر در حاشیه اهرچای چیست؟

ناحيه ي صنعتي واقع در محور اهر ـ مشگين شهر زير نظر شركت شهرك هاي صنعتی مي باشد. از چند واحد توليدی كه در آن ناحيه استقرار يافته اند متأسفانه فاضلاب همه ي آن ها به صورت غير اصولي دفع مي گردد. چندين بار اخطاريه هاي زيست محيطي به مديران واحدهاي مستقر داده شده كه آخرين بار متعهد شده اند كه فاضلاب شهرك صنعتي را با لوله گذاري به محل هاي بلامعارض هدايت كنند. در غير اين صورت اداره ي محيط زست مطابق مقررات و از طريق مقامات قضايي اقدام قانوني را معمول خواهد نمود.

آقای جمالی مستحضر هستید که مشارکت مردمی در حفظ محیط زیست امروزه اصل مورد تأکید همه ی کشورهاست و تلاش می شود با برنامه های آموزشی متنوع فرهنگ سازی لازم در حفاظت از محیط زیست صورت گیرد. به نظر می رسد این مهم در منطقه ی تحت مدیریت شما چندان مورد توجه قرار نمی گیرد؟

با توجه به تأثير فعاليت هاي فرهنگي و آموزشي در آگاه سازي افراد مختلف جامعه نسبت به پيامدهاي تخريب محيط زيست و با پذيرش اين موضوع كه به هر صورت آموزش و تنوير افكار عمومي هرچند ناچيز و مختصر،نقش بسيار مؤثري در پيشگيري و كاهش روند عمومي تخريب محيط زيست مي تواند داشته باشد. در اين راستا و در جهت نيل به این اهداف اداره ي حفاظت محيط زيست شهرستان اهر اقداماتي از قبيل اجراي برنامه هاي آموزشي در سطح مدارس شهر،اجراي همايش روحانيون در منطقه آينالو، پخش سي دي آموزشي و...صورت گرفته است كه اميدوارم اثرات مفید داشته باشد.

فرهنگسازي در خصوص حفظ محيط زيست با عشاير، روستائيان، كوهنوردان و....كه رابطه ي ملموسي با طبيعت دارند بازدهي بيشتري خواهد داشت. در این رابطه چه اقداماتی داشته اید؟

تا به حال نتوانسته ايم براي عشاير و روستائيان برنامه هاي آموزشي خاصي برگزار كنيم اما توزيع بروشور و سي دي آموزشي در جهت ارتقاي سطح فرهنگ زيست محيطي كوهنوردان در همايش كوهپيمايي ياي قاري صورت گرفته است.

مشارکت مردمی معمولاً از طریق تشکل های مردمی صورت می گیرد و این در حالی است که ما شاهد چنین تشکل هایی در منطقه نیستیم.

نقش سازمان هاي غيردولتي (NGO)در مديريت محيط زيست از اهميت خاصي برخوردار است اين سازمان ها از يك طرف به علت ضرورت جامعه مدني تشكيل يافته اند و نقش آن ها در مرحله ي اول آگاه سازي عمومي از مسائل زيست محيطي است و در مرحله ي بعدي نوعي نظارت بر عملكرد ارگانهاي دولتي و حكومتي در امور زيست محيطي محسوب مي شود.بنابراين حضور چنين تشكل هايي در منطقه يقيناً به نفع محيط زيست منطقه است و لازم به ذكر است كه ما هم با كمال ميل علاقمند به همكاري هستيم.

آقای جمالی ما با نوعی بی تفاوتی  و عدم واكنش هاي مردمي در خصوص تخريب های زيست محيطي هستیم. به نظر شما علت چنین مسئله ای چیست؟

شايد هنوز وقت آن نرسيده است كه دغدغه ي حفاظت از محيط زيست در تفكر ما گنجانده شود چرا كه مردم ما با مشكلي به مراتب بزرگتر و مهمتر با نام بيكاري مواجه هستند.البته عدم فرهنگ سازي مناسب نيز مي تواند دليل اين مسئله باشد.

مهمترين مسئله اي كه امروز در عرصه ي محيط زيست طبيعي به خصوص در رابطه با حيات وحش رو به رو هستيم شكار است و صيد بي رويه به هر طريقي،آيا شما شخصاً با شكار موافق هستيد؟

بله،ما در مواردي براي برقراري تعادل در طبيعت به شكار نيازمنديم اما در چارچوب قوانين و مقررات. متأسفانه به دليل گسترش سلاح هاي غير مجاز و ناآگاهي برخي از افراد صاحب سلاح با كشتار حيات وحش رو به رو هستيم.در خصوص تله ها و دام هاي غير مجاز به همكاري مردم نيازمنديم.

در مورد شكل گيري اكوسيستم سد ستارخان و چالش هاي زيست محيطي آن چه صحبتی دارید؟

با توجه به اين كه آب شرب شهرستان اهر از اين سد تأمين مي شود، سعي بر آن داريم كه نظارت بيشتري بر كل اين مجموعه داشته باشيم.براي كنترل آلودگي ها در حوزه ي آبريز سد ستارخان همكاري مؤثري با امور آب شهرستان اهر داشته ايم. پاكسازي كانال انتقال آب به تصفيه خانه و نظارت بر سيستم آبرساني به تصفيه خانه از ديگر اقدامات اداره ي محيط زيست است البته با همكاري ساير ارگانها و ادارات.

آقای جمالی شاهد رشد نوعي از جلبك در بستر سد ستارخان هستیم و می دانید كه رشد اين جلبك ها به دليل افزايش ميزان اكسيژن مصرفي حيات اين مجموعه را در معرض خطر قرار می دهد. نظرتان در این مورد چیست؟

ورود سموم و كودهاي شيميايي و فضولات حيواني و در نتيجه افزايش ميزان مواد آلي موجب شكوفايي و رشد اين جلبك ها در بستر سد مي شود.براي مقابله با اين بحران اقدام به كنترل  ميزان ورود سموم و كودهاي شيميايي و فاضلاب هاي روستايي در حوزه ي آبريز اين سد كرديم. در اقدامي ديگر براي كنترل بيولوژيكي اين اكوسيستم ماهياني در اين سد رهاسازي شد.

اكوسيستم سد آزادگان (ارپيزان) در طي چندين سالي كه شكل گرفته است در حال نابودي است و شايد اين يادآور ماهياني باشد كه در سد خونيق تلف شدند،آيا اقدامي در اين رابطه انجام گرفته است؟

به دليل بروز اختلافات بين اهالي دو روستاي آذغان و ارپيزان آبرساني به اين سد قطع شد و آبزيان موجود با خطر نابودي مواجه هستند.

در ارتباط با محیط زیست پای نهادهای دیگری به میان می آید مانند امور گردشگری. ارتباط شما با سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري چگونه است؟

رابطه ي ما با سازمان ميراث فرهنگي بايد رابطه اي دو طرفه باشد.برابر اصل پنجاهم قانون اساسي حفاظت از محيط زيست يك وظيفه ي همگاني است و لازم است تمامي ارگان ها براي بهبود اهداف خويش  و ساير ارگانها به منظور توسعه ي پايدار از اصل حفاظت محيط زيست پيروي كنند.

در رابطه با زباله هاي پراكنده در پارك جنگلي فندقلو چه صحبتی دارید؟

بستر هاي لازم جهت استفاده گردشگران و مردم فهيم فراهم است و زحمات زيادي هم در اين راستا توسط ارگانهاي مربوط كشيده شده است. در پارك جنگلي فندقلو ما با كمبود سطل هاي زباله مواجه هستيم.اميدواريم با فزايش تعداد سطل هاي زباله و استقرار آن در نقطه به نقطه پارك، گردشگري مجبور نباشد براي انداختن كيسه ي زباله ي خود در درون سطل مسافتي طولاني طي نمايد. البته كم لطفي برخي از گردشگران نيز مزيد بر علت است. جا دارد از فرماندار محترم و معاون ايشان كه در اين راستا تلاش بسياري انجام داده اند، تقدير و تشكر كنم.

چرا وعده ي رهاسازي گونه هاي سازگار با محيط در پارك جنگلي فندقلو هنوز عملي نشده است؟

فندقلو پارك جنگلي بي نظيري است شايد در مناطق جنگلي ما فقط سرسبزي درختان زمينه ي جذب گردشگر باشد اما چشم انداز زيباي فندقلو كه صخره و جنگل و دشت و رود را در يك نگاه مي بينيم برارزش و اهميت اين پارك جنگلي افزوده است. در مكاتبات انجام شده با مدير كل حفاظت محيط زيست آذربايجان شرقي قرار بر اين شد كه گونه هايي سازگار با محيط اين پارك مانند مارال،كل وبز رهاسازي شوند بدين منظور با فنس كشي اطراف اين محوطه آمادگي خود را اعلام نموديم.كمي از لحاظ تأمين اعتبار با مشكل مواجه بوديم كه اين با حمايت و عنايات مدير كل محترم تأمين شد و به زودي شاهد رهاسازي مارالها در اين پارك جنگلي خواهيم بود.

كارخانه ي كمپوست اهر علی رغم وعده های داده شده هنوز ساخته نشده و مشكلات دفع زباله هم ادامه دارد. در این ارتباط چه اقداماتی داشته اید؟

ميزان زباله هايي كه هر روزه از سطح شهرستان جمع آوري مي شود به طور تقريبي 100 تن بر آورد مي شود كه عمدتاً اين زباله ها در گروه زباله هاي تر قرار مي گيرد.با ايجاد اين كارخانه علاوه بر تبديل زباله ها به مواد آلي مورد استفاده در بخش كشاورزي، 50 درصد از مشكلات محيط زيست شهري حل مي شود.

کارخانه آسفالت در حاشیه محور اهر ـ‌ مشگین شهر سال پیش به دلیل آلایندگی توسط اداره شما پلمپ شد اما 24 ساعت بیش تر دوام نیاورد چرا؟

علت دودزايي اين كارخانه استفاده از سوخت مازوت بود كه با تعهد به جايگزيني گازوئيل به جاي مازوت مجوز ادامه ي فعاليت را از ما دريافت كردند.

ايجاد موزه ي حيات وحش ارسباران با تنوع زيستي موجود يكي از نياز هاي ضروري منطقه است.آيا شاهد ايجاد چنين موزه اي خواهيم بود؟

ما براي تحقق اين منظوراز شهرداري خواستار اعطاي زمين شديم.در صورت همكاري شهرداري و ساير ارگان هاي مربوط موزه ي حيات وحش به زودي راه اندازي مي شود.البته پيشنهادي نيز مبني بر ايجاد بوستان محيط زيست داريم كه بعيد است اين پيشنهاد جامه ي عمل به خود بپوشد و شايد دليل آن را بايد در عدم همكاري ساير ارگانها جستجو كرد.

آيا نبود منطقه ي حفاظت شده در اطراف شهرستان اهر احساس نمي شود؟

در اين راستا ما خواستار اعلام منطقه شكار ممنوع كوه شيور و هشته سر هوراند جهت حفظ نسل و احياي گونه هاي جانوري شده ايم.

نسبت به درختان كهنسال و برنامه هاي حفاظتي از آن ها چه نگاهی دارید. در این جا اشاره کنم به قطع درختان كهنسال مسجد جامع شهرستان اهر.

در رابطه با درختان كهنسال درون شهري بايد اين نكته را متذكر شوم كه حفاظت از اين درختان بر عهده ي شهرداري مي باشد و مسئوليت حفاظت از درختان كهنسال برون شهري بر عهده ي اداره ي منابع طبيعي است.البته ما نيز اقدام به شناسايي و عكسبرداري از درختان كهنسال منطقه نموديم كه خارج از شرح وظايف ما بود.

سخن آخر شما؟

با آرزوي موفقيت در تمامي عرصه ها براي همشهريان عزيز حفاظت و حراست از موجودات و آفريده هاي عالم هستي را به همه گوشزد مي كنيم تا در حفظ و حراست از آنها بكوشند. همچنین از كليه تلاشگران عرصه رسانه هاي جمعي كه در آگاهسازي اقشار مختلف جامعه نقش به سزايي ايفا مي كنند تشكر و قدرداني مي كنم.